Hızlı bir değişim içinde olan dinamik piyasanın koşulları artık rekabetin boyutlarını şekillendirmektedir. Ekonomik dalgalanmaları takip etmek ve hakimiyeti sağlamak adına bu yazıda “Aksak Rekabet Piyasası Nedir?” sorusuna cevap verilecek, aksak rekabet piyasası koşulları ve sonuçlarına değinilecektir.
Aksak rekabeti tanımlamak için tam rekabetten söz edebilmek gerekmektedir. Tam rekabet için de gerekli olan dört koşuldan birinin, birkaçının veya hepsinin aksaması sonucu oluşan piyasaya da aksak rekabet piyasası denilmektedir. Bu koşullar atomisite, mobilite, homojenlik ve açıklık olarak adlandırılmaktadır.
Aksak Rekabet Piyasasının Ortaya Çıkma Nedenleri Nelerdir?
Yukarıda saydığımız aksak rekabetin ortaya çıkmasında tam rekabetin 4 koşulunun olmaması durumunu ve bu 4 koşulu ayrıntılı olarak açıklayalım.
1. Atomisite koşulu, alıcı ile satıcıların piyasa fiyatını tek başlarına etkileyemeyecek kadar fazla sayıda olmalarını ifade etmektedir.
2. Mobilite koşulu ise piyasaya giriş engellerinin olmamasını ifade eder. Yani mobilite koşulunda firmaların piyasaya girebilmelerinde ve piyasadan çıkabilmelerinde kolaylık yaşarlar. Bu noktada aslında atomisite koşulu bir nevi mobilite koşuluna bağlıdır denilebilir. Çünkü mobilite koşulu aksadığı zaman atomisite koşulu da aksayacaktır.
3. Homojenlik koşulunun aksaması, alışverişe konu olan malın birbirine tam anlamıyla benzemesi halini ifade eder. Yani her firma tek tip ürün üretmekte ve satmaktadır. Açıklayacak olursak firmalar birbirleri ile ikame edilebilir malları yani birbirlerinin yerine kullanılabilir ürünleri; farklı renkler, farklı ambalajlarla, farklı isimler (markalar) ile farklılaştırarak piyasaya sürüp bunları reklamlarla farklı ürünler gibi göstermeye çalışırlar.
4. Açıklık koşulunda alıcı ve satıcılar piyasa bilgilerine tamamen hakim olma durumunu ifade etmektedir. Ancak piyasadaki bütün bilgilere hakim olma durumu %100 mümkün olmamaktadır. Sadece malı üreten ve satanlar o malın özellikleri hakkında geniş bilgi ağına sahiptir denilebilir.
Aksak Rekabet Piyasa Türleri Nelerdir?
Aksak rekabetin türlerini satıcılar ve alıcılar açısından olmak üzere 2 ana başlık altında toplayabiliriz. Satıcılar açısından aksak rekabet piyasası ise 3 adettir ve şöyledir;
- Monopol Piyasa, ikamesi güç bir malın piyasada tek satıcısı, çok sayıda alıcısı bulunur. Özellikle güçlü rakipler tarafından piyasaya girişin engellenerek özellikle de ikamesi güç olan bir ürünün üretiminin, tek bir firma tarafından yapılması durumudur. Yani o ürünün ikamesi yoktur ve o ürünü piyasaya sürecek başka firma da yoktur. Monopol piyasasına genellikle gerçek hayatta rastlamak pek fazla mümkün değildir.
- Oligopol Piyasa, yine piyasaya girişin engellenmesi ile piyasadaki satıcı sayısının birbirini etkileyecek kadar az sayıda olmasını ifade eder. Yani piyasada birbirine etki edecek kadar sınırlı sayıda firmanın olması ve sınırsız sayıda alıcının olması durumudur. Oligopol piyasada bir firmanın aldığı herhangi bir karar diğer firmaları da etkiler.
- Monopolcü Rekabet, çok sayıda firma, çok sayıda tüketici ve birbiri yerine geçen ürünlerin olduğu piyasadır. Monopolcü rekabet piyasasında satıcı kendine has bir alıcı kitlesi oluşturur. Piyasaya giriş çıkışta herhangi bir engel bulunmamaktadır.
Alıcılar açısından aksak rekabet piyasası ise 5 başlıkta toplanmıştır. Bunlar;
- Monopson Piyasa, alıcılar kısıtlandığı ve piyasaya tek bir alıcının hakim olduğu durumdur.
- Oligopson Piyasa, piyasada birbirini etkileyecek kadar az sayıda alıcının bulunması durumudur. Ürünler genelde homojendir ve piyasaya yeni firma girişi güçtür. Eğer piyasada ürünün iki alıcısı bulunuyorsa düopson, üç alıcısı varsa triopson olarak nitelendirilir.
- Monopsoncu Rekabet Piyasası, çok sayıda alıcı ve satıcısının bulunduğu piyasadır.
- İki Yanlı Monopol Piyasa, piyasada karşı karşıya gelen tek bir satıcı ve tek bir alıcının olması durumudur. Bu piyasada rakipler başabaş durumda olurlar denilebilir.
- Çift Monopol Piyasa ise tek bir firmanın, hem tek bir satıcısı olması hem de tek bir alıcısı olması durumudur. Yani tek bir firmanın hem monopsan, hem de monopol durumda olmasıdır.
Özetleyecek olursak aksak rekabetin olduğu piyasalarda genellikle şirketlerin temel amacı daha fazla kar elde etmektir diyebiliriz. Ancak aksak rekabet esnasında tüketicinin aleyhine sonuçlar da ortaya çıkabilmektedir. Aksak rekabette şirketler, yoğun piyasa gücüne sahiptirler ve fiyatları belirleyebilirler. Böylece bu şirketler ürün ve hizmetlerini daha yüksek fiyatlardan satabilme imkanı ile rekabet avantajı elde etmiş olurlar.
