Daha önceki yazımızda sizlere baz puanından bahsetmiştik. Bu yazımızda ise sizler “Baz Etkisi Nedir? ( Base Effect )” konusu hakkında bilgi vereceğiz. Aslında ekonomist veya finans uzmanlarının çok iyi bildiği fakat bizlerin çok karıştırdığı kavramlardan biridir baz etkisi. Baz etkisi tek bir cümle ile anlatılamayacak kadar da karmaşıktır. Şu şekilde ifade etmek gerekir ise; iki farklı dönemin oranları arasındaki değişim hesaplandıktan sonra bu değişimler baz alınarak aralarından bir dönem ise referans olarak seçilir. Referans olarak seçilmiş olan bu dönem, normal şartlarda beklenenin aşırı fazlası ya da aşırı altı şeklinde bir değişime uğraması halinde değişim hesaplanması yapılan döneme Baz Etkisi ( Base Effect ) denilmektedir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi ilk okuduğunuzda size oldukça karmaşık bir tanım gibi görülebilir. Fakat sizlere örnekler ile açıklayarak anlamanıza katkı sağlayacağız.
Baz etkisi oldukça önemli bir durumdur. Çünkü ekonomide var olan istatistikler veya istatistiksel verilerin okunup yorumlanmasından kullanılır. Eğer baz etkisi yeterince iyi anlaşılmamış ise bu durumda bu verilen yanlış yorumlanmasına neden olur. Bu duruma bir örnek vermek gerekirse; 2015 Eylül ayı yıllık enflasyonu hesaplanırken, 2015 Eylül ayı tüketici endeksinin 2014 Eylül ayı tüketici endeksine göre yüzdelik oranda değişimi baz alınır. 2014 Eylül ayı tüketici endeksi standartların daha azı bir oranda artış göstermişse bu durumda 2015 Eylül ayı yıllık enflasyonu yükselme tabanlı bir baz etkisine sahip olacaktır. Yani bir dönemi referans aldığınızda o dönemde düşüş görülse dahi başka bir dönem referans alındığında bu dönemde ise büyüme veya artış gözlenebilir. Bu durum baz etkisi ile ifade edilir. Eğer dönemlere göre büyüme ya da küçülme ifade edilecekse bu durumda iki dönemi de baz etkisi üzerinden karşılaştırmak gerekir. Aksi halde bu durum yanlış yorumlamalara neden olabilir.
Baz Etkisi Nasıl Hesaplanır?
Baz etkisinin daha iyi anlayabilmeniz için birkaç örnek ile açıklayalım.
Örnek 1: 2014 yılında patates kilo fiyatı 200 TL olarak var sayalım. 2 yıl sonra yani 2016 yılına geldiğimizde ülkede bir kriz meydana geldi ve patates fiyatı 50 TL düştü. Bu yıla kadar patates kilo fiyatı yılda % 10 oranında artış gösteriyordu. Bu artış ile patatesi kilo fiyatı 2015 yılında 220 TL 2016 yılına gelindiğinde ise 242 TL olurdu. Krizin etkisi ile patates fiyatı 2015 yılında 150 TL, 2016 yılında ise 180 TL olacaktır. Bu değerlerden ise şu yorum çıkarılır. 2016 yılında bir önceki yıla göre %20 oranında artış gözlenirken 2014 yılında ise %5 oranında düşüş gözlenmiştir. Bu durumda 2015 yılının oranı düşük olduğu için 2016 yılında oluşan artış önemli olmaz.
Örnek 2: 2012 yılında 2000 birim üreten bir kuruluş, 2013 yılında ise düşüş yaşayarak 1.000 birim üretim yapmış var sayalım. Bu durumdan şirketin üretiminin %50 oranında azaldığını görürsünüz. Yani bu şirket 1 yıl içinde küçülmüştür. Aynı şirket 2014 yılına geldiğinde tekrar 1.000 birim daha üretirse bu durumda %100 oranında artış gösterecektir. Kısacası 2014 yılındaki rakamlara bakarak şirket %100 oranında büyüme göstermiştir diyebiliriz. Aslında şirket büyümüş değil iki yıl önceki yani 2012 yılındaki büyüme oranına yetişmiştir. Bu durumu ise en iyi şekilde ifade etmek için Baz Etkisi tabirini kullanırız.
Aşağıdaki resimde Merkez Bankası Ocak 2016 da enflasyonun beklentinin üzerinde artmasının ardından bu grafiği yayınladı. Bu grafiğe göre enflasyon artışı, Türk lirasının değerinin azalması, gıda fiyatlarındaki artış ve uygulanan zamlar, doğal gaz ve elektriğe yapılan zamlar ile yükselen fiyatların baz etkisinden dolayı olduğu söylendi. Sizler de geçen senenin gıda fiyatları ile bu yıl fiyatları karşılaştırdığınızda baz etkisinin hayatı nasıl etkilediğini görebilirsiniz.
