Çek, çeşitli ticari alışverişlerde ve ödemelerde kullanılan, kıymeti büyük evraklardan sayılan evraklardan bir tanesidir. Ülkemizde Türk Ticaret Kanunu’nca belirtilen düzenlemeleri olup ödemeleri buna göre yapılır. Ayrıca çekler bir bankaya hitaben olarak yazılmalıdır. Çeklerde çeki düzenleyen keşideci, çeki ödeyecek olan bir banka şubesi yani muhatap, çeke sahip olan yani hamil gibi taraflar mevcuttur ve hamiline ödenmek üzere veya herhangi bir kişi tarafına düzenlenebilen belgelerdir.
Ticari işlem yapan neredeyse her firma alım satım işlemlerinde çek kullanır. Çek karşılığı yapılan iş sayısı günümüzde fazladır. Çek üzerine mal ve hizmet satış değeri kadar bir miktar yazılır ve bu ödeme bankadaki hesaptan yapılır. Bu çekin karşılıksız çıkması ödemeyi çek ile yapan kişinin hesabında yeteri kadar para bulunmadığı anlamına gelir. Bu ve bunun gibi çekin karşılıksız çıkması olayı sıkça yaşanabilmekte, taraflar, özellikle alacaklı olan taraf büyük sıkıntı çekebilmektedir.
Çek karşılıksız çıkarsa ne yapılır sorusu bu noktada önem kazanıyor. Gelin bu noktalara bir göz atalım.
Sayfa İçeriği
Çek Karşılıksız Çıkarsa Ne Yapılabilir?
Her ne kadar çeklerde belli bir vade bulunmasa da ülkemizde gerçekleşen ticari işlemlerde çek vadesi varmış gibi kullanılır ve bu durum yasallaştırılmıştır. Bu durumun yasallaşması ve çeklerin vadeli kullanılması, her iki tarafın da ortak yaşayabileceği mağduriyeti gidermek adına yapılmaktadır. Çekler gerçek ve tüzel kişiler tarafından düzenlenebilir. Bu kişiler esnaf ve sanatkarlar da olabilir. Ancak bu çeklerin karşılığı olmak zorundadır.
Çek, tüzel veya gerçek iki kişi arasında yapılan bir alışveriş ve alım satımda ödeme teminatıdır. Borçlu kişinin bankaya hitaben yazdığı çek, bankada yeterli para bulunmaması halinde çek karşılıksız çıkmış demektir. Bu tür durumlarda yaşanılan mağduriyetler, ülkemiz anayasasına koyulmuş ve düzenlenmiş bazı kanunların yardımıyla giderilmeye çalışılmıştır. Bahsedilen bu kanın 5941 sayılı kanundur. Bu kanuna göre, banka karşılıksız bulunmuş çeklerin yasalarca belirlenmiş bir kısmını ödemekle mükelleftir.
Bu kısım banka tarafından alacaklı olan tüzel veya gerçek kişiye ödendikten sonra hâlâ bir miktar ödenmemiş para kalmıştır ve mağduriyet söz konusudur. Çekin karşılıksız çıkması ve belirli bir kısmı ödendikten sonra ödenmemiş kısmı kalmış olması durumunda, söz konusu bankanın yetkili bir kişisi çek üzerine çeki tahsil etme yetkisi olan bir kişinin ad, soyad, T.C. kimlik numarası gibi kimlik bilgilerini yazar. Bu bilgileri çek üzerine yazdıktan sonra, bankanın çekte yazılı miktarın ne kadarını ödediğini ve ne kadar ödenmemiş miktar kaldığını yetkili söz konusu çekin üzerine yazar ve bu çekin bir kopyası alınır. Bu fotokopi, çekin karşılıksız çıkması sebebiyle mağdur olmuş tarafta dururken çekin orijinal hali bankada kalır. Bu fotokopi, çekin ödenmemiş kısmının tahsil edilmesine yardımcı olur. Alacaklı olan taraf bu fotokopi ile Cumhuriyet Başsavcılığı’na başvurarak kalan tutarın kendisine ödenmesini sağlayabilir.
5941 sayılı kanun uyarınca, çekte adı geçen bankanın, çekin karşılıksız çıkması durumunda mağdur olan tarafa yapması gereken ödeme tutarı 1.120 TL olarak belirlenmişti. Ancak düzenlenen kanun ile birlikte bu tutar değiştirildi. Buna göre, 1.120 TL olan tutar %7.1 artırılarak 1.200 TL olarak belirlendi. Yani karşılıksız çıkan çekin miktarı 1.200 TL veya altında bir tutarsa, banka bu tutarın tamamını alacaklı tarafa ödemek zorundayken miktar 1.200 TL’den fazlaysa, banka 1.200 TL’ye kadar olan tutarı karşılar. 1200 TL’lik tutar, 2010 yılından sonra bir tarihte bastırılmış çekler için geçerlidir. Bu tarihten önce basılan bir çek için bankanın mağdur olan tarafa ödemesi gereken tutar 740 TL olarak belirlenmiştir. Ayrıca, ödemenin tahsil edilmesi gereken banka hesabında para varsa fakat bu para çekte yazan tutar kadar değilse, banka yine bu parayı 1.200 TL’ye kadar tamamlamak zorundadır.
Çekin Karşılıksız Çıkması Durumunda Başlatılabilecek Yasal Süreçler
Çekin karşılıksız çıkması durumunda, çekin fotokopisini alıp almanız gereken miktarı Cumhuriyet Başsavcılığı’ndan alabileceğiniz gibi, bu süreç devam ederken sizi mağdur eden kişi veya kuruma icra takibi başlatabilirsiniz. 1.200 TL’den fazla bir tutar tahsil edilmesi gerekiyorsa, bu tutarı çeki yazan kişiden almayı teklif ederek anlaşma yapma yoluna gidebilirsiniz. Bir kurum veya bir kişi size bu parayı ödemeyi reddediyorsa, bu kişi veya kurum hakkında rahatlıkla icra takibi başlatabilirsiniz. Çekin fotokopisinin bankadan alınması ve Cumhuriyet Başsavcılığı’na giderek ödemenin yapılması durumunda borçlu olduğu tespit edilen kişi hakkında icra ve haciz işlemleri uygulanmaktadır. İcra takibi sonrası, iki tarafın birbiri ile anlaşma sağladığı durumlar da görülmüştür.
Ayrıca, ülkemiz yasa ve kanunlarınca belirlenmiş kanuni ibraz süresi dahilinde, çekin karşılıksız çıkması halinde işlem başlatıldığı takdirde, 6 ay gibi bir süre içerisinde alacaklı tarafın talebi olması koşulu ile her bir çekle ilgili çek hesabı açılmasına dair, çekte söz konusu olan bankanın bulunduğu bölgenin başsavcısı tarafından yasak getirilir. Bu durumda, çeklerine işlem yasağı, banka hesabı açma yasağı veya çek düzenleme yasağı getirilmiş kişi elinde bulunan çekleri bankaya iade etmekle yükümlüdür. Bu süre boyunca adres değişikliği gibi bir durum söz konusu olursa bunu bankaya bildirmek zorundadır. Adres değişikliği bankaya veya Cumhuriyet Başsavcılığı’na bildirilmediği takdirde daha önce bildirilen adrese tebligat yapılır.
Karşılıksız çek düzenlemiş olmak, yukarıda da açıkça anlattığımız şekilde yasalarımızca suç kabul edilmekte ve buna göre işlem yapılmaktadır. Ödenmemiş kalan tutarın ödenmesi suçu işleyen taraf tarafından kabul olmaması halinde ise, bu suçu işlemiş kişiler hakkında 3 aydan 2 yıla kadar hapis cezası istenebilir.
Çeklerin yasal olarak işlem görebilmesi ve karşılıksız olarak nitelendirilmemesi için, çeklerde bulunması gereken ve zorunlu olan belli başlı özellikler vardır.
Çeklerde Bulunması Zorunlu ve Yardımcı Unsurlar
Çeklerde bulunması zorunlu olan veya yardımcı olarak nitelendirilen bilgiler çek defterindeki çeklerin her yaprağında bulunmalıdır. Bu bilgilerin herhangi birisinin eksik olması durumunda, çek özelliğini kaybetmektedir.
Bulunması zorunlu olan ilk unsur, çek kelimesinin çek üzerinde geçiyor olmasıdır. Bu çek karşılığında ibaresinin olması, senet metninin içerisinde bulunması gerekir. Muhatapların ticari unvanları da çek üzerinde bulunması gereken zorunlu bilgilerden biridir. Çekin düzenlendiği tarih, düzenleyen tarafın imzası, düzenleme yeri gibi bilgiler de bir çek üzerinde bulunmalıdır. Düzenleme tarihi olarak birden fazla tarihin yazıldığı durumlarda çek geçersiz olur, aynı durum ödeme yeri için de geçerlidir. Düzenleme yeri zorunlu unsurlar yerine yardımcı bir unsur olarak görülmektedir. Çekte bulunması gereken bir diğer yardımcı unsur ise ödeme yeridir.
Çekte bulunması zorunlu veya yardımcı olan unsurların tamamının çek üzerinde mevcut olması durumunda, çekler bir başka kişiye veya kuruma devredilebilmektedir.