Aslında iktisat terimi olan enflasyon kelimesini duymayan kalmamıştır. Dilimize Fransızca’dan, Latince’ye geçen enflasyon kelimesinin kökü “şişme” anlamı taşımaktadır. Enflasyon en basit tanımıyla mal ve hizmet fiyatlarının fiyatlar genel düzeyinde artmasını ifade eder. Enflasyon türleri kaynağına ve hızına göre olmak üzere iki ana başlığa ayrılır. Biz de bu yazımızda “Enflasyon Türleri Nelerdir?” sorusunu yanıtlayacağız.
Kaynağına Göre Enflasyon Türleri
Talep Enflasyonu: Para arzının artmasıyla tüketimin artması ancak fiziki mal ve hizmetin bu artışın altında kalmasıyla ortaya çıkar. Bu durumda arz talebi karşılayamaz, tüketiciler satın almak istedikleri ürün için daha fazla fiyat verebilirler. Bu durumda malların fiyatını arttırır. Üreticiler talebi karşılamak adına üretim faaliyetlerini arttırmak isteyebilirler. Bu aşamada istihdamı genişletip, yeni makinelere yatırım yapmak zorunda kalırlar. Üreticilerin üretim maliyetlerinin yükselmesi de mal fiyatlarının artmasına neden olur. Mal fiyatlarının artması da enflasyona sebep olur.
Maliyet Enflasyonu: Enflasyon talepten etkilendiği kadar arzdan da etkilenir. Vergilerin artması, iş gücü maliyetinin yükselmesi, hammadde fiyatlarının yukarı çıkması enflasyonu tetikler. Artan maliyet fiyatlara yansır ve enflasyon artışına sebep olur.
İthal Enflasyon: Dış ülkelerdeki enflasyon oranı milli enflasyonu olumsuz etkileyebilir. Özellikler dış ticaret bağımlılığı yüksek ülkelerde, dış ekonomiden kaynaklı fiyat artışları oluşabilir. Küreselleşmeyle birlikte uluslararası ticaret önemini arttırırken ülkeler diğer ülkelerin enflasyonundan etkilenir hale gelirler.
Yapısal Enflasyon: Genellikle gelişmekte olan ülkelerde görülür. Tam kapasiteyle üretim yapılamamasına karşılık talep artışı oluşmasına yapısal enflasyon denir. Üretim açığına sermaye, kaynak, iş gücü ve teknoloji yetersizliği gibi faktörler sebep olur.
Açık Enflasyon: Otoritelerin kontrolü haricinde kaynaklanan fiyat artışları üzerine ortaya çıkar. Tüketici para değerinin düşeceği korkusuyla talebi arttırır, üreticiler ise talebin artmasıyla yüksek fiyat beklentisine girerek ürünleri stoklar. Mal arzının az olmasına karşın talebin yüksek olması nedeniyle paranın dolaşım hızı artar ve para değer kaybeder. Paranın değer kaybetmesiyle satın alma gücü azalırken enflasyon artar.
Gizli Enflasyon: Örtülü enflasyon ya da baskı altında tutulan enflasyon olarak da adlandırılır. Bu enflasyon biçiminde fiyatlar çok yavaş artar. Ancak hala arz miktarı talep miktarını karşılayacak seviyede değildir.
Hızına Göre Enflasyon Türleri
Ilımlı Enflasyon: Sürünen enflasyon, sinsi enflasyon ya da rahvan enflasyon isimleriyle de bilinir. Fiyat artışları oldukça düşük durumdayken, yıllık enflasyon oranı tek rakamlarda seyreder. Yıllık %1 ile % 10 seviyesinde oluşur.
Aşırı Enflasyon: Yüksek enflasyon olarak da bilinir. Fiyat artışları iki-üç haneli rakamlara ulaşır. Yıllık enflasyon oranı %10’lardan %200’lere kadar çıkabilir. Fiziksel para tutmak istemeyen yatırımcı, parasını gayrimenkul ya da menkul kıymetlere yönlendirebilir, üretime yönelik yatırımlar durur.
Hiperenflasyon: Paranın değerini en hızlı kaybettiği enflasyon çeşididir. Fiyat artışları o kadar yüksektir ki gün aşırı hatta aynı gün bile oluşabilir. Paranın değerinin düşmesi döviz kullanımını arttırır. Mevduat tercihleri dövize dönebilir. Hiperenflasyon oluşumundan bahsedebilmek için fiyat artışlarının aylık %50’nin üzerine çıkması gerekir.
Makul ölçülerde enflasyon oranı ekonominin varlığı için gerekliyken, her ne nedenle olursa oluşsun yüksek enflasyon istenmeyen bir durumdur. Enflasyon oranlarının sürekli yüksek seyretmesinin ülke geneline bir maliyeti vardır. Yüksek enflasyon ortamında oluşan belirsizlik üretim verimliliğini olumsuz etkiler. Yatırım ve tasarruf kararları beklemeye girer. İş adamları ve üreticilerin yatırım yapmaktan çekinmesi istihdamı azaltır, işsizliğin artmasına neden olur. Diğer ekonomilerle olan ilişkiler olumsuz etkilenir. Gelir dağılımında adaletsizlik oluşur. Yani yüksek enflasyon sadece ekonomik değil toplumsal sonuçları da olan bir durumdur. Şunu belirtmek gerekir ki Türkiye’de enflasyon hiperenflasyon gibi görünse de aslında kronik enflasyondur.
