Ticaret hukukunun önemli varlıklarından biri olan kambiyo senedi nedir? Kambiyo senetleri nasıl kullanılır, hangi özelliklere sahiptir? Bu yazımızda kambiyo senetlerine dair birçok soruya cevap arayacağız.
Sayfa İçeriği
Kambiyo Senedi Nedir?
Ticaret hukukunda değerli belgenin bir alt türü şeklinde incelenen senetlere kambiyo senedi ismi verilir. Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan bir maddeye göre poliçe, bono ve çekler kambiyo senedi statüsü taşır ve bu statüye uygun işlem görme özelliğine sahiptir. Kambiyo senetlerini diğer kıymetli evraklardan ayıran özelliklerden bir tanesi de kambiyo senetlerinin tedavül kabiliyetlerinin yani devredebilme ve el değiştirebilme potansiyellerinin ve imkanlarının oldukça üst seviyede olmasıdır. Bu özelliğin de katkısıyla beraber kambiyo senetlerinin ticari alışverişlerde ve her türlü maddi ilişkide değerli bir kredi ya da ödeme aracı olduğunu söyleyebiliriz. Kambiyo senetlerinin tedavül kolaylığına sahip olmasının en büyük nedenlerinden birisi de kambiyo senedi adı verilen evrakların gerçek maksadı olan ana hukuki bağlantıdan (mesela satış sözleşmesi) bağımsız olarak ortaya çıkmasıdır.
Kambiyo senetleri kanuni hükümler karşısında emre yazılı senetler olarak değerlendirilir, sıkı şekil şartlarına bağlı bir yapıya sahiptir. Yaratıcı senetler olan kambiyo senetlerinde imzaların bağımsızlığı ilkesi geçerliliğini korumaktadır.
Kambiyo Senetleri Özellikleri
Kambiyo senetleri geniş özelliklere sahiptir ve ticari ilişkilerin birçoğunda karşımıza güçlü bir biçimde çıkma potansiyeli bulunur. Kambiyo senetleri uluslararası nitelik taşıdığı için ülkeler arası ticari ilişkilerde de önümüze çıkar. Örneğin Türkiye’de bulunan bir şirket ile Litvanya’da yer alan bir şirket kambiyo senedi ile ticaret yapabilir.
Kambiyo senetlerinin diğer bir özelliği ise alacak hakkını içermesidir. Kambiyo senedi, bir borç ilişkisini kurucu nitelik taşır ve ticari ilişkinin kurulup başlamasında söz sahibi olabilir. Yukarıda da belirtildiği gibi emre yazılı senetler olan kambiyo senedi türündeki evraklar gerekli şekil şartlarına tamamen uyum göstermelidir. Kambiyo senetlerinde beyanların ve imzaların bağımsızlığı ilkesi olmazsa olmazlardan birisidir. Kambiyo senetlerinin ödenmesi için söz konusu senedin ibrazı gerekmektedir. Kambiyo senetlerine imza atanlar, kefil kimliğiyle imzayı atmış olsalar bile müteselsil borçlu durumunda olmaktadırlar.
Kambiyo Senetlerinde Geçerli İlkeler
Kanuni olarak emre yazılı senetler olan kambiyo evraklarında saklı (mahfuz) olarak değerlendirilen hak, senet ile birlikte doğmuş olur. Mahfuz haklar kambiyo senedinden önce yoktur, var kabul edilemez.
Kambiyo senetleri sıkı sıkıya şekil şartlarına tabi olan kıymetli evraklardır. Kambiyo senetlerinin kullanımında kazai ya da kanuni atıfet mehilleri geçerli olmamaktadır.
Kambiyo senetlerinin şekil şartlarına sıkı sıkıya bağlı olması hususuna örnek verecek olursak, mesela bir senet metninde “poliçe” kelimesinin yer almamış olması o senedin “poliçe” olarak kabul edilmesine engel olmaktadır.
Kambiyo Senedi Çeşitleri
Kambiyo senetleri; poliçe, bono ve çek olmak üzere genel anlamda üç türde karşımıza çıkar. Kambiyo senedinin türlerinden biri olan poliçeler, belirli bir kişinin emrine ya da diğer bir kişinin adına verilen ödeme yetkilerini kapsayan senetler olarak bilinir. Poliçeler, üç taraflı ticari ilişkiyi düzenleyen senet türleridir. Poliçenin üç taraflı ilişkisinde ana kişi keşidecidir. Keşideci, poliçenin diğer iki tarafında yer alan bir kişiye borçluyken diğer kişiden ise alacaklı durumundadır. Keşideci unvanıyla anılan kişi alacaklı olduğu kişiden tahsil etmeyi planladığı parayı borçlu olduğu kişiye bu senetler vasıtasıyla teslim etmektedir. Borçlunun senedi kabul etmesiyle birlikte keşideci, üç taraflı ilişkiden çekilmiş, aradan çıkmış olur. Poliçe ilişkisinde keşideci dışındaki diğer kişilere ise lehdar ve muhatap adı verilmektedir. Keşideci, muhatap karşısında alacaklı statüsündeyken lehdar karşısında ise borçlu durumundadır. Keşidecinin aradan çekilmesiyle birlikte muhatap, lehdara keşidecinin borcunu ödemiş olur.
Kambiyo Senetleri Bono
İkinci bir kambiyo senedi türü olan bono ise borçlu kişi tarafından imzalandıktan sonra alacaklı kişiye teslim edilen ve belli miktarda bir paranın, belirli bir sürenin içerisinde, en geç o sürenin bitiş tarihinde ödeneceğini duyuran ticari belgelerdir. Emre muharrer senetler olarak da bilinmektedirler. Bonolarda yargı bildiren cümle “ödeyiniz” biçiminde değil de “ödeyeceğim” “ödemeyi gerçekleştireceğim” şekillerinde bitmektedir. Bu hususu göz önüne aldığımızda bononun bir ödeme vaadi olduğunu söyleyebiliriz. Vadeli işlemlerde de kullanılan bir senet türü olan bono konseptinde, borçlu kişinin ödeme için değerlendireceği nakit parası olmadığı için nakit ödeme yapmayıp bunun yerine alacaklı durumunda olan kişiye bono vermekle borç altına girmesi söz konusu olur.
Son kambiyo senedi tipi olan çek ise bir bankaya hitaben yazılan ve Türk Ticaret Kanunu’ndaki hükümler baz alınarak düzenlenen ödeme emri özelliği taşıyan değerli bir belgedir. Çeklerde de üç taraf bulunmaktadır. Çeki düzenleyen kişiye keşideci denirken çeki ödemekle yükümlü olan banka şubesine muhatap, keşide edilen çeki elinde tutan ve alacaklı statüsünde olan kişi ise hamildir.
Kambiyo Senetleri İcra Takibi
Kambiyo senetlerinde icra takibi yapılması için muhatap kişinin takip talebini icra dairesine sözlü ya da yazılı olarak sunması ile başlar. İcra mahkemeleri borçlu durumda olan kişinin itirazını kabul ederse takip durdurulur ve icra takibi iptal edilir.
Kambiyo Senetleri Zamanaşımı
Borçlu durumda olan kişi takibin dayanağı durumunda olan kambiyo senedinde belirtilen vadeye göre, borç tutarının zamanaşımına uğradığını bildirip ödeme emrine karşı itirazda bulunabilir. Bu itiraz ile birlikte borçlu kişi kambiyo senedindeki tarihi göstererek zamanaşımını yetkili mercilere ispat edebilir.
Kambiyo Senetleri İtiraz
Kambiyo senetlerinde itirazlar farklı formatlarda yapılabilir. Kambiyo senetleri için itiraz maddeleri arasında çoğunlukla imzaya itiraz, borca itiraz, zamanaşımı itirazı, hem imzaya hem de borca itiraz gibi maddeler bulunur. İmzaya itiraz isminden de anlaşılacağı üzere söz konusu kambiyo senedinde yer alan imzanın kendinize ait olmadığını belirtmenizle başlayan süreçtir. Borca itiraz ise kambiyo senedindeki borç tutarının size ait olmadığını ya da normal borcunuzdan daha fazla olduğunu belirtmenizi sağlar. Hem borca hem imzaya itiraz ise kambiyo senedindeki borcun da imzanın da tarafınıza ait olmadığınızı belirtmeniz hususuna dayanmaktadır.
