Mal alım satımının gerçekleştiği organize olmuş pazarlar piyasa olarak bilinmektedir. Hisse senedi, fon, döviz, altın gibi para ve türevlerinin işlem gördüğü piyasalara finansal piyasalar, mal ve hizmet alınan piyasalara da ürün piyasaları denilmektedir. Hem mal hem de menkul kıymet piyasalarında kullanılan spot terimini gündelik hayatta sıkça duyarız. Temelinde anlamı mal alım satımına dayanan spot nedir sorusuna yazının devamında cevap arayacağız.
Sayfa İçeriği
Spot Eşya Kavramı Nedir?
Yıllık kota ile işlem yapan mağazalar satış hedeflerini tamamlayamaması sonrası depolarında kalan fazla ürünleri daha düşük fiyattan satışa çıkartırlar. Bu ürünlere spot eşya denir. Spot eşyalar kullanılmamış ürünlerdir ve ikinci el değildir. Kullanımda olan her türlü mal spot eşya olarak satılabilir. Akıllı telefonlar, televizyonlar, çamaşır makinaları, buzdolapları gibi mağazalarda satılabilirken stok fazlası durumuna düşen ürünler spot mağazalarda tüketiciye sunulur. Spot ürünlerin fiyatı mağaza satışlarına göre daha uygundur. Örneğin gittiğiniz mağazadaki ürünü bir iki gün içinde teslim edilmesi şartıyla o günkü fiyattan satın alıp ödemesini gerçekleştirdiniz. Bu da bir spot piyasa örneğidir.
Para Piyasalarında Spot Kavramı Nedir?
Döviz, altın gibi finansal ürünlerin aynı gün içerisinde el değiştirdiği piyasalara spot piyasa denir. Fiyatlar arz talep dengesinde belirlenir. Nakit veya fiziksel piyasa olarak da bilinir. Spot piyasaların özellikle yeni yatırımcılar için birçok avantajı vardır. Spot piyasalarda düşük maliyetlerle yatırım yapılabilir. Sürekli değişkenlik gösteren bir pazardır. Anlaşılması ve kavranması diğer piyasalara göre daha kolaydır. Spot piyasalarda yeterli deneyime ulaşan yatırımcı daha büyük piyasalar için avantaj elde eder. Spot piyasada ürünlerin el değişimi ve fiyatlar anlık oluşturmaktadır. Örneğin döviz almak istediğiniz zaman herhangi bir büroya ya da bankaya gidip fiziksel işlem yapabilmektesiniz. Ülkemizde spot piyasaların en büyük örneği Kapalıçarşı piyasasıdır.
Hisse senedi, bono, döviz, altın gibi ürünler spot piyasalarda işlem görebilir. Petrol, buğday, pamuk gibi hammadde ürünleri de spot piyasaların konusu olabilir. Hisse senedi, döviz gibi finansal araçlarda fiyat piyasalarda oluşan dengeler üzerinden kurulur ve sabit kalır. Eşya ve hammadde piyasalarında ise fiyatlar üreticinin lokasyonu, kira gideri, personel masrafı gibi unsurlar fiyat etki edebilir. Aynı malı piyasada değişik fiyatlardan bulabilme imkanı vardır.
Spot Piyasalar Dışında Piyasa Çeşitleri
Türev piyasalar olarak adlandırılan ve zaman içinde yatırımcıların ihtiyaçlarına göre ortaya çıkan piyasalara türev piyasalar denir. İleri tarihteki sözleşmeleri ifade eder ve riskten korunma amaçlı kullanılır. Türev piyasalar futures, forward, swap ve opsiyon işlemlerinin genel adıdır. Bugün üzerinden anlaşılan fiyatla malın ileri bir tarihte teslimi üzerinden yapılan sözleşmelere futures denilir. Anlaşmada mal ya da hizmetin detayları ve karşılığında ödenecek ücret yer alır. Forward piyasalarda da ürün ve hizmet ücreti bugünden belirlenir ve teslim tarihi ileri bir vadedir. Aralarındaki fark ise forward sözleşmelerin, futures sözleşmelere göre daha esnek olabilmesidir. Opsiyon sözleşmelerde ise önceden belirlenen fiyatlar ve şartlar üzerinden vadeli bir tarihte alım satım yapma işlemi şansı vardır. Ancak alıcı kendine fayda getirmeyecek koşullar olduğunu düşünürse işlemden vazgeçebilir. Değiş tokuş mantığına dayanan swap işlemlerinde her iki taraf kendi çıkarlarına uygun bir durum oluşması halinde takas yoluna gider.
Spot Piyasalar ile Türev İşlem Piyasaları Arasındaki Farklar
Spot piyasalarda malların el değiştirmesi ve para alışverişi aynı gün içinde veya birkaç gün içerisinde gerçekleşir. Türev işlemlerde ise işleme konu olan ürünün alışverişi ileri bir tarihte teslim alınıp teslim edilir. Spot piyasada geçerli fiyat o günkü fiyattır. Spot piyasadan mal alan satıcı malı hemen almak zorunda olduğu için, depolama maliyetini de yüklenir.
