Genellikle bir iş yapılmadan önce o işe dair planların yapılması ve bu işe en uygun olan rotanın çizilmesi ve buna göre hareket edilmesi gerekir. Böylelikle karşımıza çıkabilecek olan sorunlara karşı ne tür kararlar verileceğini tespit edebilir ve hiçbir zaman hazırlıksız yakalanmadan o işi sürdürmeye devam edebiliriz. Bununla birlikte bir işin yapılmadan önce bize ne kadara mal olacağı ve bunun karşılığında ne kadar fayda sağlayacağını tespit etmek için hesaplamalar yaparak zarar etmemek için de bir önlem almış oluruz. İşte bu sebepten dolayı da tüm şirketler fayda maliyet oranı adı verilen bir oranı kullanarak fayda maliyet analizi yaparlar. Fayda Maliyet Oranı Nedir Nasıl Hesaplanır diye merak ediyorsanız sizi yazımızla baş başa bırakıyoruz.
Fayda Maliyet Analizi
F – M olarak da bilinen Fayda maliyet analizi kamu ekonomisi söz konusu olduğu zaman yatırım yapılacak olan projelerin etkinlik yönünden değerlendirilmesi ve toplum için en yüksek oranda fayda sağlayacak olan projenin tespit edilerek o işin öncelik haline getirilmesi ya da doğrudan yapılmasını sağlayan bir tür analiz tekniği olarak bilinir. Elbette bu durum yalnızca kamuya özgü bir durum değil. Zira yazımızın başında da bahsetmiş olduğumuz gibi birçok şirket de bu analizi yapıyor ve planlarını buna göre düzenliyor. Bu sayede gereksiz ve herhangi bir fayda sağlamak bir yana üstüne üstlük bir de zarar getirecek olan türden projelerin altına imza atarak savurganlık ve israf yapmak yerine gerçekten de fayda getirecek olan işlere yönelmek mümkün oluyor. Fayda maliyet analizi günümüzde gerek özel gerek ise kamu kesiminde yer alan birçok kişi, kurum ve kuruluş tarafından kullanılıyor.
Fayda maliyet analizi esasında şu şekilde özetlenebilir: Yapılacak olan ya da yapılması planlanan bir projenin sona ereceği güne kadar getireceği fayda ve götüreceği maliyetin parasal olarak belirlenmesi gerekir. Fayda ve maliyetin parasal karşılığının belirlenmesinin ardından uygun bir iskonto ile iskonto edikten sonra fayda ve maliyetler bugünkü halini alırlar. Daha sonra bu değerler arasında yapılacak olan karşılaştırma işlemlerinin ardından yapılması planlanan projenin uygun olup olmadığı tespit edilir. Faydanın bugünkü değeri, maliyetin bugünkü değerinden yükse olduğu takdirde bu proje uygulanabilir. Fayda, maliyetten ne kadar yüksek olur ise proje de o kadar kârlı olur. Bu durumda;
F > M
( F > M ) > 1
şeklinde durumlar kârı ifade eder. Fakat faydanın bugünkü değerinin maliyetin bugünkü değerinden küçük olduğu durumlarda projenin uygulanması tamamen zarara sebep olacağı için projenin iptal edilmesi gerekir. Elbette bu tür analizlerin yapılabilmesi için hesaba katılması gereken birçok etken bulunur. Bu da geleceğin tam olarak hesaplanamamasına sebep olur. Fakat bu tür hesaplamalar bir tahmin yöntemi olarak iş görür. Bu da şirketleri geleceğe hazırlar. Faydanın maliyetten düşük olduğu durumlar ise şu şekilde ifade edilir;
F < M
( F < M ) > 1
Fayda Maliyet Analizinin Kullanımı
Fayda Maliyet analizi kamu kesiminde her alanda kullanılabilmekte olan bir niteliğe sahip olan analiz yöntemleri arasında yer almaz. Bu tür bir analiz yalnızca piyasa değerine sahip olan kamu yatırım projeleri için uygulanabilir olur. Bu tür yatırım projeleri ise karayolları, eğitim, ulaştırma,sulama, elektrik ve sağlık projeleri olarak karşımıza çıkar. Bu alanlarda fayda maliyet analizinin yapılabiliyor olmasının asıl sebebi kamu mallarının bu tür projelere bölünebilir özelliğe sahip olmasından kaynaklanması.. Bölünebilir bir özelliğe sahip olan malların maliyet ve fayda bağlamında parasal olarak ölçülebiliyor olması bu analizin yapılmasını mümkün kılar. Bölünemez özelliğe sahip olan kamusal malların fayda ve maliyetlerinin parasal niteliklerinin hesaplanamıyor oluşu bu tür analizleri bu tür mallar için uygulanamaz hale getirir. Fayda maliyet analizi kamusal alanda sınırlı bir şekilde kullanılabilmekte olan ve yalnızca dar anlamda etkinlik yönünden önem taşıyan bir tür analiz olarak kullanılır.
Fayda Maliyet Analizi Örneği
Fayda Maliyet Analizi için kullanılmakta olan fayda maliyet oranı, bir yatırım projesinin ömrü boyunca sağlayacağı nakit girişlerinin bugünkü değeri ile bu yatırım projesi içi yapılacak olan harcamaların bugünkü değerleri arasında yapılan oranlamaya denir. Bu şu şekilde formülize edilir;
Fayda Maliyet Oranı = Nakit girişlerinin bugünkü değeri / Nakit çıkışlarının bugünkü değeri
Bu noktada aşağıda yer alan örneği kullanmamız mümkündür.
A Projesi için Fayda Maliyet Oranı = 1875/1498 = 1,25
B Projesi için Fayda Maliyet Oranı = 2349/2148=1,09
Buna göre A Projesi için Fayda Maliyet Oranı > B Projesi için Fayda Maliyet Oranı şeklinde bir sonuç çıkar. Buna göre yatırım için A projesi tercih edilir. Her ne olursa olsun fayda maliyet oranının 1’in üzerinde olması gerekir. A, B ya da C projesi aralarında hiyerarşiye sahip olsa bile en iyi projenin fayda maliyet oranı 1’in altında olduğu sürece şirket eninde sonunda zarara uğrar. Fayda maliyet oranı yöntemi ile birlikte projeler bu şekilde kâr göre sıralanabiliyor olsa da bu yöntemde yatırımın büyüklüğü dikkate alınmaz.
