Vergi, devlet ile vatandaş arasında olan ve zorunluluk içeren, her bir vatandaşın doğrudan doğruya veya satın aldığı mallar ve hizmetler üzerinden dolaylı olarak devlete verdiği paradır. Günlük hayatımızda satın aldığımız mallarda, çalıştığımız işlerde veya satın aldığımız araba veya evlerimizde vergi payı bulunmaktadır. Dolayısıyla vergi ve verginin çeşitleri, bir ülkede yaşayan tüm vatandaşları yakından ilgilendiren bir olgudur. Vatandaşlarına kamu hizmeti yapmak ile yükümlü devlet, bu kamu hizmetlerini ülke içerisinde ticareti yapılan ürünlerden, vatandaşların gelirlerinden ve mallarından aldığı vergilerle yürütür.
Yazımızın da konusu olan vergi matrahı, ülkemizde özellikle her ay maaş alınan bir işte çalışan milyonlarca vatandaşımızı ilgilendiren ve aslında çok geniş olan, birçok örnek verilebilecek bir kavramdır ve verginin diğer çeşitleri ile de konusu gereği yakından ilgilidir. Bu yazımızda, sizlere vergi matrahı nedir sorusunun yanıtını vererek bu konuda bilgi sahibi olmanızı sağlayacak ve vergi matrahını ilgilendiren diğer konularda da detaylı bilgi vermeye çalışacağız. Öncelikle vergi matrahı nedir sorusunun yanıtı ile başlayalım.
Sayfa İçeriği
Vergi Matrahı Nedir?
Devlet tarafından vatandaştan tahsil edilecek olan herhangi bir tür verginin hesaplanması sırasında belirlenen oran, değer veya miktara vergi matrahı denilmektedir, üzerinden vergi hesaplanacak olan ekonomik değerdir ve iki türü bulunmaktadır. Bunlardan biri değer esaslı vergi matrahı, diğeri ise miktar esaslı yani spesifik vergi matrahtır. Genelde daha düşük oranlar olarak karşımıza çıkan miktar esaslı matrah, pasaport harcı veya ehliyet harcı olarak vatandaşlar tarafından ödenmektedir. Değer esaslı matrahta yani ad valorem vergide ise vergi konulacak olan herhangi bir ekonomik unsurun ekonomik değeri göz önünde bulundurulur ve buna göre bir vergi oranı yani matrahı belirlenerek hesaplanır. Katma değer vergisi bir işlemin ekonomik değeri esas alınarak hesaplandığı için ad valorem vergi kapsamına girer. Ad valorem vergi matrahı hesaplanırken bir malın, ürünün ekonomik değeri esas alınarak hesaplandığı için bu vergi matrahı türü spesifik vergiden daha yaygın olarak karşımıza çıkar. Spesifik vergi matrahı türüne bir diğer örnek olarak akaryakıttan alınan ÖTV oranı verilebilir. Vergi matrahının belirlenmesinde kullanılan usuller bulunmaktadır.
Vergi Matrahı Belirlenirken Hangi Usuller Kullanılır?
Vergi matrahı belirlenirken, beyan usulü, götürü usul, idarece takdir usulü ve dış göstergeler yani karine usullerine dikkat edilmektedir. Beyan usulü ile vergi matrahı belirlenirken, vergi mükellefleri yani vergiyi ödemekle yükümlü kişi kendi beyanını devlete vergi dairesi aracılığı ile belirterek vergilerini öderler. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde kullanılan vergi toplama sistemi bu usule dayanmaktadır. Ancak, beyanların doğruluğu her zaman tartışılmaz olmamaktadır. Bu nedenle, vatandaşlar arasında vergi adaleti sağlanması amacı ile beyan usulünde vergi denetimi uygulanır.
Vergi matrahı belirlenirken kullanılan bir diğer usul götürü usuldür. Bu usul ile vergi matrahı belirlenirken, tek tek vatandaşların vergi beyanlarını esas almak yerine, aynı konuda ve aynı durumda vergi verecek vergi mükelleflerini için tek bir vergi matrahı belirlenerek vergi, gruplar halinde alınır. Bu vergi usulü vergiyi ödemek için gerekli ekonomik gücü dikkate almadan herkesi aynı yükümlülüğe sokmaktadır.
İdarece Takdir usulü kullanılarak vergi matrahı belirlemek ise, verginin bağlı olduğu idareye bağlı olarak belirlenmektedir. İdarece takdir usulü uygulanması, beyan usulü uyarınca vergi beyannamesini vermeyen vatandaşların durumunu değerlendirir ve bunu bir takdir komisyonu aracılığı ile yapar. Takdir komisyonları, vergi matrahını belirlerken Vergi Usul Kanunu’nu esas alarak ona göre karar verirler.
Son olarak bahsedeceğimiz vergi matrahı belirleme usulü ise dış göstergeler yani karineler usulüdür. Bu usul ile vergi matrahı belirlenirken bilinen parasal değerler esas alınarak bunlara göre başka bir değerin varlığı ve değeri belirlenir. Bir vergi mükellefinin geliri hesaplanır ve buna göre vergi alınırken, birçok göstergeden yararlanmak gerekir. Bir iş yerinde çalışmakta olan işçi sayısı, kullanılan alet sayısı ve gayrimenkuller gibi değerler göz önünde bulundurularak kişi veya kurumun ödeyeceği vergi matrahı belirlenir.
Gelir Vergisi Matrahı Hesaplanması ve Vergi Dilimleri
Bütün ülkelerde olduğu gibi, bizim ülkemizde de bir işte çalışıp, elde edilen maaş üzerinden bir vergi vermek vatandaşın devlete karşı bir zorunluluğudur. Bu vergi ise gelir vergisi kanunu’nda belirlenen kural ve kaidelere göre hesaplanır. Her ay alınan maaşlardan Sosyal Güvenlik Kurumu’na ödenen prim düşülür ve gelir vergisi matrahı ortaya çıkmış olur. Toplam kazançtan SGK’ya ödenen prim, vergi istisnaları (olması durumunda) ve işsizlik işçi primi çıkarılarak gelir vergisi matrahı belirlenmiş olur ve gelir vergisi ortaya çıkan bu matrah üzerinden kesilir.
Vergi dilimleri ise, yine gelir vergisi kanununda belirtildiği üzere, belli oranlara göre belirlenmiştir. Buna göre, 12.000 TL’ye kadar olan gelir diliminin gelir vergisi oranı %15, 12.000 TL’den 29.000 TL’ye kadar olan gelir diliminin gelir vergisi oranı %20, 29.000 TL’den 106.000 TL’ye kadar olan gelir diliminin gelir vergisi oranı %27 ve 106.000 TL üzeri gelir diliminin gelir vergisi oranı %35’tir. Açıkça görüldüğü üzere, gelir dilimi arttıkça ülkemizde verilen vergilerinde oranı artmaktadır.
Gelir vergisi hesaplanırken, bir kişinin aldığı maaş Ocak ayından yıl sonuna olmak üzere toplanır. Vergi matrahı, Sgk işçi primi gibi değerler düşüldükten sonra hesaplanır ve yıl sonuna kadar düşülen bu değer toplanarak vergi matrahı bulunur. Maaşı aylık 3.000 TL olan bir kişiden her ay 300 TL kesinti yapıldığını düşünürsek, Aralık ayının sonuna gelindiğinde bu kişinin gelir vergi matrahı 32.400 TL olarak hesaplanır. Vergi matrahına, sene içerisinde kazandığınız tüm prim, bonus ve ikramiyeler dahil edilmektedir. Yani, vergi matrahı hesaplamasına göre gelir vergisi ile, Ocak ayı ile Aralık ayında kazanılan para aynı olmamaktadır. Aylık gelir vergisi artarken, brüt alınan maaştan kesintilerle birlikte, en az parayı Aralık ayında kazanırsınız.
